Trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo (AI) đang phát triển vượt bậc, các chiến dịch lừa đảo trực tuyến cũng trở nên tinh vi hơn bao giờ hết. Những tin nhắn email, cuộc gọi hay video giả mạo được “siêu nạp” bởi AI giờ đây có ngữ pháp, cấu trúc và độ chân thực đáng kinh ngạc, khiến việc nhận diện lừa đảo AI trở nên cực kỳ khó khăn. Tuy nhiên, với vai trò là một chuyên gia về an ninh mạng tại Thuthuatonline.net, chúng tôi sẽ hướng dẫn bạn cách phát hiện lừa đảo AI hiệu quả, giúp bạn bảo vệ bản thân và thông tin cá nhân khỏi những mối đe dọa này.
1. Phân Tích Ngôn Ngữ Email: Dấu Hiệu Tinh Vi Của AI
Trước đây, chỉ cần lướt qua một email là đủ để nhận ra sự bất thường, thường là do lỗi ngữ pháp và chính tả khó hiểu. Giờ đây, khi những kẻ lừa đảo sử dụng các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) và AI tạo sinh như ChatGPT hay Gemini, hầu hết các tin nhắn lừa đảo đều có ngữ pháp hoàn hảo. Điều này khiến việc nhận biết trở nên phức tạp hơn.
Tuy nhiên, không phải mọi thứ đều mất đi. Mặc dù AI ngày càng tiến gần đến việc tạo ra ngôn ngữ tự nhiên như con người, nhưng vẫn có những dấu hiệu tinh vi để phát hiện văn bản do AI tạo ra. Luồng câu văn thường không tự nhiên—người ta có thể nói rằng manh mối lớn nhất là mọi thứ “quá hoàn hảo”.
Hãy xem xét ví dụ dưới đây, một “email” được tạo ra bởi Google Gemini từ một nhân viên hỗ trợ khách hàng giả mạo, cảnh báo về một vụ rò rỉ dữ liệu. Để hoàn chỉnh một email lừa đảo, tôi cũng yêu cầu AI thêm lời kêu gọi khẩn cấp thay đổi mật khẩu bằng cách nhấp vào một liên kết. Đây là email lừa đảo do AI tạo ra:
Ví dụ email lừa đảo tạo bởi AI Gemini với ngôn ngữ trang trọng và giả tạo
Thoạt nhìn, email này có vẻ hợp pháp, nhưng vẫn có vài dấu hiệu đáng ngờ. Cụm từ “Kính gửi Quý khách hàng thân mến” (Dear Valued Customer) là nỗ lực của mô hình AI để nghe có vẻ gần gũi hơn, nhằm đánh lừa bạn bỏ qua việc một dịch vụ hợp pháp sẽ biết thông tin cá nhân của bạn. Rõ ràng, đây là một nỗ lực thất bại.
Vấn đề lớn nhất là giọng điệu quá trang trọng, với những nét chấm phá giả tạo của “tính nhân văn” được thêm vào để thuyết phục bạn rằng đó là một nhân viên thực sự đang viết email. Ngoài ra, hãy nhớ rằng ngôn ngữ thường có vẻ không tự nhiên. Câu “Sự cố này có thể đã làm ảnh hưởng đến bảo mật của một số tài khoản, bao gồm cả tài khoản của bạn” (This incident may have compromised the security of some accounts, including potentially yours) nghe rất gượng ép. Nếu bạn cẩn thận đọc kỹ các email không mong muốn, bạn sẽ sớm nhận ra những dấu hiệu đặc trưng này.
2. Những Dấu Hiệu Lừa Đảo Email Truyền Thống Vẫn Còn Giá Trị
Mặc dù các công cụ AI đã khiến các vụ lừa đảo trở nên khó phát hiện hơn, chúng vẫn giữ lại một số đặc điểm kinh điển của lừa đảo truyền thống. Do đó, các mẹo thông thường để nhận diện email lừa đảo vẫn hoàn toàn có thể áp dụng.
Những kẻ lừa đảo thường mạo danh các doanh nghiệp và lợi dụng sự thiếu cảnh giác của bạn. Ví dụ, thay vì địa chỉ email chính thức “[email protected]”, bạn có thể thấy một địa chỉ kiểu như “[email protected]”. Bạn cũng có thể nhận được các liên kết hoặc tệp đính kèm không mong muốn, đây thường là dấu hiệu cảnh báo lớn. Các URL bị sai lệch, chứa lỗi chính tả khó nhận thấy hoặc thêm từ thừa cũng là manh mối quan trọng cho thấy bạn không truy cập trang web hợp pháp hoặc không giao tiếp với một doanh nghiệp thật sự.
Lời khuyên quan trọng nhất của chúng tôi vượt ra ngoài các chi tiết kỹ thuật. Đơn giản hãy tự hỏi: Tại sao một công ty hợp pháp lại gửi cho tôi loại email này và cố gắng thúc giục tôi hành động nhanh chóng đến vậy? Tại sao ngân hàng của tôi lại yêu cầu tôi tải xuống phần mềm hoặc hối thúc tôi nhấp vào một liên kết lạ? Tại sao ngân hàng của tôi lại gọi tôi là “Kính gửi Quý khách hàng thân mến” trong khi họ đã có đầy đủ thông tin của tôi?
3. Cảnh Giác Với Các Chiêu Trò Lừa Đảo Qua Video Deepfake
Con người luôn tìm ra cách để sử dụng bất cứ thứ gì nhằm lừa đảo người khác. Các chiến dịch lừa đảo bằng video deepfake do AI tạo ra cũng đang trở nên khó phân biệt. Kẻ lừa đảo tạo ra các video trông rất chân thực bằng cách sử dụng hình ảnh và video đầu vào, sau đó dùng các cuộc gọi FaceTime hoặc Zoom để thuyết phục nạn nhân tiềm năng (đặc biệt là người lớn tuổi) cung cấp thông tin nhạy cảm.
Mặc dù dễ dàng cho rằng chỉ những người lớn tuổi mới mắc lừa, nhưng những video deepfake này tinh vi đến mức ngay cả các chuyên gia cũng có thể bị lừa. Điển hình là trường hợp ở Hong Kong, nơi theo báo cáo của The Guardian, những kẻ lừa đảo đã tạo deepfake giám đốc tài chính (CFO) của một công ty và đánh cắp 200 triệu đô la Hong Kong (khoảng 25 triệu đô la Mỹ).
Để tránh trở thành nạn nhân, hãy luôn cố gắng kiểm tra tính hợp lệ của nguồn giao tiếp. Bởi vì chúng ta đang nói về lừa đảo, ngay cả khi chúng sử dụng công nghệ AI tiên tiến, kẻ lừa đảo sẽ cố gắng tạo ra sự khẩn cấp để bạn hành động trước khi có thời gian suy nghĩ kỹ. Nếu yêu cầu nghe có vẻ phi thực tế, rất có thể đó là lừa đảo.
Nhận diện một video deepfake không hề dễ dàng. Tuy nhiên, bất chấp sự tinh vi, kết quả cuối cùng có thể có những vấn đề nhỏ như chuyển động giật cục không tự nhiên và ánh sáng bất thường, mà bạn có thể nhận thấy nếu xem video nhiều lần. Đôi khi, khớp môi có thể bị trục trặc và lệch nhịp, gây cảm giác khó chịu. Hãy chú ý đặc biệt đến các vấn đề xung quanh miệng, vì đây là phần có thể gặp khó khăn trong việc khớp với kịch bản.
4. Phát Hiện Lừa Đảo Giọng Nói AI (Vishing) Tinh Vi
Lừa đảo giọng nói, hay còn gọi là vishing, cũng đang mang một màu sắc đáng lo ngại khi công nghệ nhân bản giọng nói bằng các thuật toán học sâu (deep learning) đã trở thành hiện thực. Kết quả đạt được độ chính xác đáng kinh ngạc. Những vụ lừa đảo này đang gia tăng, và tội phạm mạng thường giả vờ là người thân yêu để yêu cầu chuyển tiền nhanh chóng.
Tuy nhiên, việc phân biệt giữa một nỗ lực lừa đảo và một trường hợp khẩn cấp thực sự tương đối đơn giản. Bất cứ khi nào bạn nhận được một cuộc gọi như vậy và ai đó đang cố gắng khiến bạn hành động ngay lập tức, hãy hít thở sâu và trước tiên xác minh danh tính của người đó. Vì bạn đang giao tiếp trực tiếp với người kia, hãy cố gắng phát hiện bất kỳ sự khác biệt nào trong câu chuyện của họ. Bạn có thể nhận thấy những điểm không nhất quán nhỏ trong kịch bản mà họ đang thể hiện.
Cũng cần lưu ý rằng công nghệ nhân bản giọng nói chưa hoàn hảo và một số vấn đề có thể làm lộ ra bản chất của nó. Giọng nói kỹ thuật số đôi khi có thể nghe hơi “robot” (giống như hiệu ứng autotune). Bất kỳ sự tạm dừng khó hiểu hoặc kiểu nói chuyện kỳ lạ nào đều cho thấy có điều gì đó không ổn với cuộc gọi. AI đang phát triển nhanh chóng, và thật đáng sợ khi nghĩ về việc nó sẽ giống con người đến mức nào trong tương lai. Tuy nhiên, bạn hoàn toàn có thể né tránh các nỗ lực lừa đảo AI nếu duy trì cảnh giác, ít nhất là ở thời điểm hiện tại.
Để bảo vệ bản thân trên không gian mạng, việc cập nhật kiến thức về các hình thức lừa đảo mới là vô cùng quan trọng. Hãy luôn kiểm tra kỹ lưỡng mọi thông tin, đặc biệt là khi có yêu cầu khẩn cấp về tài chính hoặc dữ liệu cá nhân. Chia sẻ bài viết này để giúp những người xung quanh bạn cùng nâng cao cảnh giác.
