Trong thời đại số, việc tải xuống các tệp tin từ internet đã trở thành một phần không thể thiếu trong công việc và cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Tuy nhiên, hành động tưởng chừng vô hại này lại tiềm ẩn vô vàn rủi ro, khi các phần mềm độc hại như malware, trojan hay ransomware thường ngụy trang thành những file tải xuống thông thường. Để bảo vệ máy tính và dữ liệu cá nhân khỏi những mối đe dọa này, việc kiểm tra độ an toàn của file trước khi mở là một nguyên tắc bảo mật tối quan trọng. Bài viết này, được biên soạn bởi các chuyên gia công nghệ tại thuthuatonline.net, sẽ cung cấp cho bạn những phương pháp chi tiết và hiệu quả để kiểm tra file tải về có an toàn không, giúp bạn luôn an tâm khi khám phá thế giới kỹ thuật số.
1. Sử Dụng Windows Security (hoặc Phần Mềm Diệt Virus Tích Hợp)
Cách đơn giản nhất để kiểm tra các tệp tin bạn đã tải về là sử dụng Windows Security, công cụ bảo mật được tích hợp sẵn trên máy tính Windows của bạn. Windows Security (trước đây gọi là Windows Defender) hoạt động âm thầm trong nền, nhưng luôn sẵn sàng quét các tệp đáng ngờ mà bạn tải xuống.
Để quét một tệp, bạn chỉ cần nhấp chuột phải vào tệp đó và chọn “Scan with Windows Security” (Quét bằng Windows Security) từ menu ngữ cảnh. Quá trình quét thường chỉ mất vài giây và mang lại sự an tâm ngay lập thì. Để đạt được mức độ bảo vệ tối đa, hãy đảm bảo rằng bạn đã bật tính năng “Ransomware Protection” (Bảo vệ chống Ransomware) trong cài đặt của Windows Security.
Biểu tượng Windows Security trên màn hình laptop minh họa tính năng bảo mật tích hợp.
Vậy còn các chương trình diệt virus trả phí cao cấp thì sao? Thực tế, Windows Security đã được cải thiện đáng kể qua nhiều năm. Trừ khi bạn thường xuyên xử lý dữ liệu cực kỳ nhạy cảm hoặc truy cập vào những trang web không đáng tin cậy, công cụ bảo vệ tích hợp này có thể xử lý hầu hết các mối đe dọa một cách hiệu quả. Nó đặc biệt hoạt động tốt khi được kết hợp với một danh sách kiểm tra bảo mật cơ bản cho Windows 11. Dù bạn đang sử dụng Windows, Mac hay Linux, các hệ điều hành này đều có những công cụ bảo vệ tích hợp tương tự. Điều quan trọng là bạn phải luôn chạy quét trước khi mở bất kỳ tệp tin tải về nào, đặc biệt là các tệp thực thi (.exe) hoặc tệp script có thể chạy mã độc hại trên hệ thống của bạn.
Cài đặt 'Controlled folder access' đã được bật trong Windows Security để chống ransomware hiệu quả.
2. Kiểm Tra Phần Mở Rộng Của Tệp Tin Trước Khi Mở
Một trong những chiêu trò cũ nhất của tội phạm mạng là ngụy trang các tệp độc hại bằng phần mở rộng giả. Một tệp “photo.jpg” trông có vẻ vô hại có thể thực chất là “photo.jpg.exe” đang chờ cơ hội để gây hại cho máy tính của bạn.
Theo mặc định, Windows ẩn phần mở rộng tệp, điều này vô tình tạo điều kiện cho tin tặc. Tuy nhiên, bạn hoàn toàn có thể điều chỉnh cài đặt Windows để hiển thị tất cả các phần mở rộng tệp. Thay đổi đơn giản này sẽ cung cấp cho bạn một lớp bảo vệ cần thiết chống lại phần mềm độc hại được ngụy trang.
Bạn nên cảnh giác với các tệp thực thi (.exe, .bat, .cmd, .vbs, .js, .wsf và .scr) từ các nguồn không xác định. Những loại tệp này có thể chạy mã trên máy tính của bạn mà không bị hạn chế nhiều. Do đó, việc nhận diện và tránh xa các tệp EXE độc hại là rất quan trọng để tránh gặp rắc rối. Ngoài ra, các tài liệu có macro (.docm, .xlsm) cũng có thể chứa mã độc. Đặc biệt chú ý đến các phần mở rộng kép như “invoice.pdf.exe” hoặc “movie.mp4.scr”, chúng cố gắng che giấu bản chất thực của mình. Phần mở rộng thứ hai sẽ tiết lộ tệp thực sự là gì, bất kể biểu tượng hiển thị.
Menu 'Xem' trong File Explorer hiển thị tùy chọn bật hiển thị phần mở rộng tên tệp tin.
3. Sử Dụng Các Dịch Vụ Quét Virus Trực Tuyến
Nếu bạn vẫn còn nghi ngờ về một tệp tin, hãy tìm kiếm ý kiến thứ hai từ các chuyên gia. Các công cụ quét virus trực tuyến như VirusTotal sẽ phân tích các tệp đáng ngờ của bạn bằng cách sử dụng hàng chục công cụ diệt virus cùng lúc, tiện lợi hơn nhiều so với việc chỉ dựa vào một phần mềm quét duy nhất.
Sử dụng VirusTotal và các công cụ tương tự rất đơn giản: bạn chỉ cần tải tệp đáng ngờ lên trang web và chờ kết quả. VirusTotal sẽ hiển thị có bao nhiêu trong số hơn 70 công cụ bảo mật của họ đã gắn cờ tệp của bạn là đáng ngờ. Cách tiếp cận tập thể này giảm đáng kể khả năng phần mềm độc hại lọt qua mà không bị phát hiện.
Giao diện trang chủ VirusTotal, công cụ quét virus trực tuyến đáng tin cậy.
Những công cụ quét trực tuyến này rất tiện lợi vì chúng hoạt động trên mọi hệ điều hành. Chúng đặc biệt hữu ích cho những loại tệp lạ mà phần mềm diệt virus của bạn có thể không được tối ưu để phát hiện. Chỉ cần nhớ rằng các tệp bạn tải lên các dịch vụ này thường được lưu trữ trên máy chủ của họ, vì vậy hãy tránh gửi các tài liệu cá nhân nhạy cảm.
4. Xác Minh Chữ Ký Số và Hàm Băm (File Hashes)
Các công ty phần mềm uy tín thường ký số các tệp của họ để xác minh tính xác thực. Nếu chữ ký số của một tệp bị thiếu hoặc hiển thị nhà phát hành không xác định, đó là một dấu hiệu cảnh báo đáng để điều tra. May mắn thay, chúng ta có thể kiểm tra chữ ký số của một tệp trong Windows. Để làm như vậy, hãy nhấp chuột phải vào bất kỳ chương trình đã tải xuống nào, chọn “Properties” (Thuộc tính), và sau đó kiểm tra tab “Digital Signatures” (Chữ ký số).
Cửa sổ thuộc tính tệp tin Valorant hiển thị tab Chữ ký số, giúp xác minh tính xác thực.
Hàm băm tệp (File hashes) cũng là một công cụ kiểm tra bảo mật hữu ích. Nó hoạt động như một mã định danh duy nhất cho các tệp, tương tự như DNA. Các nhà phát triển thường công bố giá trị hàm băm cùng với liên kết tải xuống khi bạn tải phần mềm từ các nguồn chính thức. Bằng cách so sánh hàm băm được công bố với hàm băm của tệp tin bạn đã tải xuống, bạn có thể xác minh rằng không có gì thay đổi trong quá trình tải.
Việc tạo hàm băm tệp trong Windows dễ dàng hơn bạn nghĩ:
- Nhập “Windows PowerShell” vào thanh tìm kiếm Start menu và mở kết quả phù hợp nhất.
- Trong PowerShell, gõ
Get-FileHash, nhấn phím cách, sau đó là đường dẫn tệp, và nhấn Enter. Bạn có thể sao chép đường dẫn tệp từ thanh địa chỉ của Windows File Explorer.
Lệnh Get-FileHash trong Windows PowerShell để tạo hàm băm của tệp tin.
So sánh kết quả này với hàm băm được nhà phát triển công bố – chúng phải khớp chính xác. Bước xác minh này rất quan trọng đối với các bản cập nhật phần mềm và công cụ bảo mật, nơi ngay cả những sửa đổi nhỏ nhất cũng có thể cho thấy sự giả mạo.
5. Chạy Tệp Tin Nghi Ngờ Trong Môi Trường Sandbox
Đôi khi bạn gặp phải những tệp tin có vẻ đáng ngờ nhưng vẫn cần phải mở chúng. Thay vì mạo hiểm với hệ thống chính của mình, hãy cân nhắc chạy chúng trong môi trường sandbox (hộp cát). Sandbox là một môi trường máy tính để bàn nhẹ, được thiết kế đặc biệt để thử nghiệm phần mềm đáng ngờ. Nếu tệp hóa ra là độc hại, thiệt hại sẽ chỉ giới hạn trong môi trường sandbox.
Windows Sandbox được bật trong cửa sổ 'Turn Windows features on or off' để thử nghiệm phần mềm an toàn.
Nếu bạn đang sử dụng Windows 10 hoặc 11 Pro, bạn có thể trực tiếp truy cập Windows Sandbox. Chỉ mất vài phút để kích hoạt và thiết lập Windows Sandbox, cung cấp một mạng lưới an toàn tức thì để kiểm tra các tệp tải xuống đáng ngờ.
Không có Windows Pro? Không vấn đề gì, bạn có thể sử dụng các công cụ sandboxing trực tuyến miễn phí như ANY.RUN và Hybrid Analysis. Chúng cho phép bạn tải tệp lên và xem chúng thực thi trong một môi trường an toàn. Một số thậm chí có thể tạo báo cáo chi tiết về những gì tệp đã cố gắng thực hiện – truy cập mạng, sửa đổi khóa registry, tạo tệp ẩn, v.v.
Sau khi thử nghiệm, toàn bộ môi trường sandbox sẽ biến mất, mang theo bất kỳ phần mềm độc hại tiềm ẩn nào. Nếu bạn thường xuyên thử nghiệm các tệp không rõ nguồn gốc, hãy cân nhắc thiết lập một máy ảo (virtual machine) chuyên dụng mà bạn có thể dễ dàng thiết lập lại sau mỗi lần sử dụng.
6. Không Tắt Cảnh Báo Bảo Mật Hoặc SmartScreen
Chắc hẳn chúng ta ai cũng từng gặp phải tình huống này: bạn đang vội vàng cài đặt thứ gì đó và các cảnh báo bảo mật phiền toái cứ liên tục xuất hiện. “Windows đã bảo vệ PC của bạn.” “Tệp này có thể nguy hiểm.” Cảm giác muốn nhấp vào “Run anyway” (Vẫn chạy) hoặc tắt vĩnh viễn các tính năng bảo vệ này là rất mạnh, đặc biệt khi bạn tự tin rằng tệp đó an toàn.
Tuy nhiên, những cảnh báo bảo mật này tồn tại là có lý do chính đáng. Windows SmartScreen và các tính năng bảo vệ tương tự đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ hệ thống khỏi các mối lây nhiễm. Thực tế, chúng thường phát hiện được phần mềm độc hại mà các chương trình diệt virus truyền thống bỏ lỡ, bởi vì chúng phân tích danh tiếng và hành vi của tệp chứ không chỉ dựa vào chữ ký nhận diện.
Thay vì tắt các tính năng bảo vệ này, hãy coi những cảnh báo đó là cơ hội để bạn kiểm tra lại tệp bằng các phương pháp đã nêu ở trên. Và hãy nhớ rằng: Phần mềm hợp pháp hiếm khi kích hoạt nhiều cảnh báo bảo mật. Nếu bạn thấy nhiều lớp cảnh báo, đó thường là một dấu hiệu mạnh mẽ cho thấy có điều gì đó không ổn.
Việc tải xuống tệp tin từ internet không bao giờ là không có rủi ro, nhưng với những phương pháp kiểm tra file tải về có an toàn không mà thuthuatonline.net đã chia sẻ, bạn có thể chủ động bảo vệ bản thân và hệ thống của mình khỏi các mối đe dọa tiềm ẩn. Hãy luôn ưu tiên sự an toàn và cảnh giác cao độ để đảm bảo trải nghiệm trực tuyến của bạn luôn suôn sẻ và bảo mật. Đừng ngần ngại chia sẻ những kinh nghiệm hoặc thắc mắc của bạn về chủ đề này trong phần bình luận dưới đây!
