Trong suốt những năm qua, hệ điều hành Windows đã có nhiều sự thay đổi và phát triển vượt bậc. Tuy nhiên, một số công cụ kinh điển, đã tồn tại từ lâu vẫn giữ được giá trị và sự hữu ích đáng kinh ngạc cho đến tận ngày nay. Từ việc theo dõi hiệu suất hệ thống đến những tùy chỉnh nhanh gọn, các tiện ích tích hợp sẵn này vẫn cực kỳ thiết yếu và là người bạn đồng hành đáng tin cậy cho người dùng máy tính. Bài viết này sẽ đi sâu vào 9 công cụ Windows kinh điển mà bạn vẫn nên sử dụng để tối ưu hóa trải nghiệm trên Windows 11.
1. Disk Cleanup (Dọn Đĩa)
Windows 11 cung cấp khả năng xóa các tệp tạm thời ngay trong ứng dụng Cài đặt (Settings), thậm chí còn có tính năng Storage Sense để tự động hóa việc dọn dẹp, giúp bạn không bao giờ lo thiếu dung lượng lưu trữ. Mặc dù vậy, Disk Cleanup vẫn là một công cụ dọn dẹp ổ đĩa được nhiều người tin dùng nhờ giao diện đơn giản, trực quan và hiệu quả.
Disk Cleanup cung cấp cái nhìn chi tiết về những gì đang chiếm dụng không gian trên ổ đĩa của bạn, bao gồm các tệp tạm thời, nhật ký lỗi hệ thống, hình thu nhỏ (thumbnails) và nhiều loại dữ liệu khác. Mỗi mục đều đi kèm một mô tả ngắn gọn, giúp bạn luôn biết chính xác mình sắp xóa những gì. Bạn thậm chí có thể sử dụng công cụ này để xóa tất cả các điểm khôi phục cũ, chỉ giữ lại điểm gần nhất. Nhìn chung, đây là một cách tuyệt vời để giải phóng dung lượng ổ đĩa mà không vô tình xóa mất những dữ liệu quan trọng.
Giao diện công cụ Disk Cleanup (Dọn Đĩa) trên Windows, hiển thị các tùy chọn để giải phóng dung lượng ổ đĩa.
2. File History (Lịch Sử Tệp)
Có rất nhiều cách để sao lưu dữ liệu trên máy tính Windows, nhưng nếu bạn không cần một bản sao lưu toàn bộ hệ thống hoặc không muốn phụ thuộc vào lưu trữ đám mây, File History là một giải pháp đơn giản hơn rất nhiều. Công cụ này tự động lưu các bản sao của tệp từ các vị trí quan trọng—như thư viện, màn hình nền, danh bạ và mục yêu thích của bạn—vào một ổ đĩa ngoài hoặc vị trí mạng được chỉ định.
Không giống như các dịch vụ đồng bộ hóa đám mây cập nhật theo thời gian thực, File History chạy theo các khoảng thời gian đã lên lịch. Điều này giúp nó nhẹ hơn về tài nguyên hệ thống nhưng vẫn mang lại sự an tâm về dữ liệu. Bạn có thể loại trừ các thư mục không muốn sao lưu, thêm các thư mục khác, và thậm chí điều chỉnh tần suất tạo bản sao lưu. Sau đó, nếu bạn vô tình xóa tệp hoặc ghi đè một thứ gì đó quan trọng, bạn có thể dễ dàng khôi phục phiên bản trước đó bằng File History.
Màn hình File History (Lịch Sử Tệp) đang hiển thị các phiên bản trước của tệp PowerPoint để người dùng có thể khôi phục.
3. Quick Assist (Hỗ Trợ Nhanh)
Quick Assist là một công cụ mà có thể bạn không cần dùng hàng ngày, nhưng khi cần, bạn sẽ thấy nó cực kỳ hữu ích vì được tích hợp sẵn. Đây là một tiện ích đơn giản để sử dụng: khi bạn bè, thành viên gia đình hoặc đồng nghiệp cần giúp đỡ với máy tính của họ, bạn có thể dùng Quick Assist để kết nối dễ dàng đến thiết bị Windows của họ và cung cấp hỗ trợ trực tiếp.
Vì được tích hợp sẵn trong Windows, bạn không cần phải tải xuống hoặc thiết lập các công cụ điều khiển máy tính từ xa của bên thứ ba như AnyDesk hay TeamViewer. Cả bạn và người nhận hỗ trợ chỉ cần khởi chạy Quick Assist, nhập mã bảo mật và bắt đầu phiên làm việc trong vài giây. Người hỗ trợ sẽ chọn “Help someone” (Hỗ trợ ai đó) để tạo mã bảo mật, trong khi người nhận sẽ nhập mã đó vào mục “Get help” (Nhận trợ giúp). Sau khi kết nối, người hỗ trợ có thể kiểm soát máy tính của người khác và sử dụng các công cụ như con trỏ laser, chú thích và trò chuyện để hướng dẫn bạn bè khắc phục sự cố.
Ứng dụng Quick Assist (Hỗ Trợ Nhanh) trên Windows 11, cho phép người dùng nhận hoặc cung cấp hỗ trợ từ xa.
4. Character Map (Bảng Ký Tự)
Bàn phím của bạn có lẽ đã có đủ các chữ cái, số và một vài ký hiệu cơ bản. Nhưng còn những ký tự đặc biệt mà đôi khi bạn cần, như ©, ™, hoặc œ thì sao? Nếu may mắn, ứng dụng hoặc trang web bạn đang sử dụng có thể có công cụ cho phép chèn chúng. Nhưng nếu không, bạn có thể sử dụng Character Map để tìm chính xác những gì bạn cần.
Bạn có thể mở công cụ này bằng menu tìm kiếm của Windows. Sau đó, chọn một phông chữ, cuộn qua lưới ký tự và nhấp đúp vào những ký tự bạn muốn sử dụng. Chúng sẽ xuất hiện trong một hộp văn bản nơi bạn có thể sao chép vào bộ nhớ tạm và dán vào bất cứ đâu bạn muốn. Nó đặc biệt tiện dụng khi bạn làm việc với các tài liệu kỹ thuật, sáng tạo nội dung hoặc nội dung đa ngôn ngữ. Nếu bạn không muốn mở Character Map mỗi lần, bạn có thể sử dụng các mã Alt của Windows để chèn ký tự đặc biệt nhanh hơn.
Giao diện Character Map (Bảng Ký Tự) trên Windows 11, hiển thị các ký tự đặc biệt và biểu tượng có thể sao chép.
5. Resource Monitor (Giám Sát Tài Nguyên)
Nếu máy tính của bạn đột nhiên chạy chậm và bạn không chắc tại sao, Resource Monitor là công cụ mà bạn nên dùng. Trong khi Task Manager cung cấp một cái nhìn tổng quan nhanh chóng, Resource Monitor đi sâu hơn nhiều và cho phép bạn theo dõi việc sử dụng tài nguyên hệ thống theo thời gian thực.
Bạn có thể thấy chính xác mỗi tiến trình đang sử dụng bao nhiêu tài nguyên CPU, bộ nhớ, ổ đĩa và mạng. Chuyển đổi giữa các tab để xác định ứng dụng nào đang sử dụng nhiều tài nguyên nhất, phát hiện các tiến trình nền không cần thiết hoặc theo dõi hoạt động mạng nếu có điều gì đó bất thường. Ví dụ, bạn có thể sử dụng tab Memory để xem chính xác mỗi tiến trình đang sử dụng bao nhiêu RAM và phát hiện các lỗi rò rỉ bộ nhớ tiềm ẩn. Và nếu tệp của bạn mất mãi mới mở hoặc lưu, tab Disk có thể giúp bạn xác định tiến trình nào đang gây áp lực lên ổ đĩa lưu trữ.
Cửa sổ Resource Monitor (Giám Sát Tài Nguyên) trên Windows 11, hiển thị mức độ sử dụng tài nguyên mạng của các tiến trình.
6. Windows Reliability Monitor (Giám Sát Độ Tin Cậy)
Reliability Monitor có thể không nổi tiếng như Task Manager hay Performance Monitor, nhưng nó lại cực kỳ hữu ích. Nếu bạn đã từng muốn có một báo cáo sức khỏe nhanh chóng cho PC của mình, đây chính là công cụ bạn cần dùng.
Reliability Monitor cung cấp một dòng thời gian trực quan, rõ ràng về sự ổn định của hệ thống bạn. Nó hiển thị một biểu đồ hàng ngày theo dõi tình trạng hệ thống, làm nổi bật các sự kiện quan trọng, cảnh báo và cập nhật thành công bằng các biểu tượng dễ hiểu. Bạn có thể nhấp vào bất kỳ điểm nào trên dòng thời gian để xem chính xác những gì đã xảy ra vào ngày đó. Ngoài ra, mỗi ngày đều được đánh dấu trên biểu đồ với chỉ số ổn định từ 1 đến 10 để cung cấp cho bạn một cái nhìn tổng quan nhanh chóng về việc máy tính của bạn đã chạy mượt mà như thế nào.
Cửa sổ Reliability Monitor (Giám Sát Độ Tin Cậy) trong Windows 11, hiển thị biểu đồ ổn định hệ thống theo thời gian.
7. Photos Legacy (Ảnh Cũ)
Ứng dụng Photos mới trong Windows 11 đi kèm với một số tính năng ấn tượng, như nhận dạng văn bản OCR, đồng bộ iCloud và thậm chí cả các công cụ hỗ trợ AI như xóa đối tượng tạo sinh. Nhưng Microsoft vẫn giữ lại ứng dụng Photos cũ, và có một vài lý do chính đáng để bạn sử dụng nó.
Đầu tiên, nó ít gây xao nhãng hơn vì không bao gồm bất kỳ tính năng nâng cao nào có trong ứng dụng Photos mới. Thứ hai, nó cung cấp một trình chỉnh sửa video tích hợp sẵn cho phép bạn cắt, tách và ghép các clip, cũng như thêm bộ lọc, hiệu ứng và nhạc nền. Mặc dù không phải là một công cụ thay thế cho các phần mềm chỉnh sửa video chuyên dụng, nhưng đối với các chỉnh sửa cơ bản, nó hoàn toàn có thể hoàn thành công việc.
Không giống như các công cụ khác trong danh sách này, Photos Legacy không được cài đặt sẵn trên Windows 11. Để sử dụng, bạn cần tải xuống từ menu cài đặt trong ứng dụng Photos mới (dưới mục “Photos Legacy”) hoặc trực tiếp từ Microsoft Store.
Tab trình chỉnh sửa video trong ứng dụng Photos Legacy trên Windows, cung cấp các công cụ chỉnh sửa cơ bản.
8. Windows Media Player Legacy (Trình Phát Đa Phương Tiện Cũ)
Trước khi danh sách phát trên Spotify và các luồng YouTube chiếm lĩnh thế giới, Windows Media Player là cách phổ biến nhất để thưởng thức âm nhạc và video trên PC. Và trong khi Microsoft đã giới thiệu một Media Player hiện đại, bóng bẩy hơn trong Windows 11, phiên bản Windows Media Player Legacy cổ điển vẫn còn hiện diện.
Phiên bản cũ này ưu tiên tốc độ, sự đơn giản và tính quen thuộc. Một trong những lợi thế lớn nhất của nó là khả năng tương thích; nó hỗ trợ một loạt các định dạng tệp và codec cũ hơn mà ứng dụng mới có thể gặp khó khăn. Vì vậy, nếu bạn có một bộ sưu tập các tệp âm thanh cổ điển hoặc định dạng ngách, rất có thể trình phát này có thể xử lý chúng dễ dàng. Ứng dụng cũng hỗ trợ các tính năng kinh điển như hình ảnh hóa (visualizations), sao chép CD (CD ripping), quản lý danh sách phát và thậm chí cả ghi đĩa CD âm thanh.
Giao diện Windows Media Player Legacy trên Windows 11, hiển thị danh sách nhạc và các tùy chọn phát lại truyền thống.
9. Control Panel (Bảng Điều Khiển)
Nếu có một công cụ kế thừa mà người dùng Windows chuyên nghiệp vẫn yêu thích, đó chính là Control Panel. Chắc chắn, ứng dụng Cài đặt (Settings) hiện đã bao gồm hầu hết các tính năng thiết yếu, nhưng nó vẫn chưa phải là một sự thay thế hoàn toàn.
Một lý do khiến mọi người tiếp tục tìm đến Control Panel là sự thẳng thắn của nó. Trong khi ứng dụng Settings có giao diện hiện đại, bạn thường sẽ phải đào sâu qua các menu chỉ để tinh chỉnh một thứ đơn giản, như thay đổi cài đặt bộ điều hợp mạng hoặc điều chỉnh thiết bị âm thanh của mình. Trên thực tế, đối với nhiều tác vụ nâng cao, như quản lý tùy chọn nguồn (power options), truy cập Lịch Sử Tệp (File History) hoặc khởi chạy Khôi phục Hệ thống (System Restore), Windows vẫn chuyển hướng bạn trở lại Control Panel. Đó là lý do tại sao, đối với nhiều người, việc sử dụng Control Panel ngay từ đầu có vẻ hợp lý hơn.
Cửa sổ Control Panel (Bảng Điều Khiển) trên Windows 11, hiển thị tất cả các mục và cài đặt hệ thống.
Hầu hết các công cụ này vẫn còn tồn tại trong Windows không phải vì sự hoài niệm, mà vì chúng vẫn tiếp tục hoàn thành tốt công việc của mình. Bạn có thể không sử dụng chúng thường xuyên như File Explorer hoặc Command Prompt, vì vậy chúng dễ bị bỏ qua—nhưng việc biết chúng tồn tại và cách sử dụng có thể tạo ra sự khác biệt lớn khi bạn cần đến chúng. Và tất cả những gì bạn phải làm là tìm kiếm chúng trong hệ thống.
