Đã nhiều năm trôi qua kể từ lần cuối cùng tôi đặt mua một chiếc laptop từ các cửa hàng điện máy lớn. Thay vào đó, tôi luôn tìm kiếm những chiếc laptop được tích hợp sẵn quyền riêng tư ngay từ khi xuất xưởng. Và không, chúng không phải là MacBook. Quyền riêng tư kỹ thuật số ngày càng trở thành một mối quan tâm lớn, và việc lựa chọn một chiếc laptop phù hợp có thể tạo ra sự khác biệt đáng kể.
Vấn Đề Quyền Riêng Tư Trên Các Dòng Laptop Phổ Biến
menu start Windows trên Dell XPS 13 Plus, biểu tượng ứng dụng và thanh tìm kiếm
Hầu hết các chiếc laptop trên thị trường hiện nay đều được cài đặt một trong ba hệ điều hành chính: Microsoft Windows, Apple macOS hoặc Google ChromeOS.
Ba lựa chọn này cung cấp các mức độ riêng tư khác nhau, nhưng không có lựa chọn nào thực sự đảm bảo tính riêng tư tuyệt đối. ChromeOS khuyến khích người dùng thực hiện hầu hết các hoạt động trên đám mây, nơi mọi hoạt động đều có thể bị theo dõi. Trong khi đó, Microsoft Windows không chỉ theo dõi mà còn chủ động chèn quảng cáo vào màn hình máy tính của bạn.
Apple là lựa chọn tốt nhất trong ba hệ điều hành này, nhưng ngay cả với macOS, bạn cũng cần phải hết sức chú ý đến các cài đặt mặc định. Nếu không bật mã hóa, Apple vẫn có khả năng truy cập vào bất kỳ tệp nào bạn lưu trữ trên iCloud. Để thực sự bảo mật thông tin cá nhân, người dùng cần một giải pháp khác triệt để hơn.
Linux: Giải Pháp Riêng Tư Và Mã Nguồn Mở Tối Ưu
Laptop System76 Pangolin màu đen với logo System76 trên nắp, bàn phím có đèn nền
Để có một chiếc máy tính thực sự riêng tư, bạn cần tìm một thiết bị đi kèm với hệ điều hành mã nguồn mở và miễn phí. Linux là hệ điều hành phổ biến nhất thuộc loại này, và đây là thứ tôi luôn tìm kiếm trên mọi chiếc laptop mình mua trong hơn 10 năm qua.
Hầu hết những người sử dụng Linux đều chọn cách cài đặt nó trên phần cứng hiện có của họ. Đây là lựa chọn tiết kiệm chi phí nhất và là một trong những điểm tuyệt vời của Linux. Tuy nhiên, trong những năm qua, tôi đã chọn mua một số chiếc laptop được cài đặt sẵn Linux.
Trên một chiếc máy tính Linux, bạn được trao quyền sở hữu hoàn toàn mã nguồn trên thiết bị của mình. Bạn cũng không cần phải đăng nhập vào bất kỳ tài khoản trực tuyến nào để bắt đầu sử dụng máy tính hoặc tải xuống các chương trình từ các kho ứng dụng Linux đa dạng. Điều này giảm thiểu đáng kể nguy cơ bị theo dõi dữ liệu cá nhân.
Hành Trình Với Các Dòng Laptop Linux Tôi Đã Sở Hữu
System76: Khởi Đầu Hơn Một Thập Kỷ Trước
Chiếc laptop Linux đầu tiên của tôi đến từ System76, một công ty có trụ sở tại Denver, Colorado, Hoa Kỳ. Tôi không còn nhớ chính xác model nào mình đã sở hữu, vì đó là khoảng một thập kỷ trước, nhưng nó trông rất giống chiếc Gazelle mà chúng tôi đã đánh giá vào năm 2012. Đó là một bước ngoặt lớn trong hành trình tìm kiếm quyền riêng tư của tôi.
Purism Librem 13: Đặt Nặng Vấn Đề Bảo Mật
Nhiều năm sau, chiếc laptop Linux thứ hai của tôi đến từ Purism – một công ty nổi tiếng với việc quảng bá mạnh mẽ về tính năng bảo mật và quyền riêng tư của mình. Những chiếc máy này chạy PureOS, một trong số ít bản phân phối được Quỹ Phần mềm Tự do (Free Software Foundation) chứng thực vì chứa 100% mã nguồn tự do.
Tôi đã mua chiếc laptop 13 inch của công ty, mẫu Librem 13. Vào thời điểm đó, những chiếc máy tính này độc đáo ở chỗ có các công tắc ngắt (kill switch) vật lý, cắt nguồn điện đến microphone, internet và webcam, ngăn chặn việc theo dõi từ bất kỳ kẻ tấn công nào ngoại trừ những kẻ tinh vi và quyết tâm nhất.
Laptop Purism Librem màu xám bạc đặt trên thùng xe bán tải gần trang trại, thể hiện tính di động
Laptop With Linux (Clevo): Đơn Giản Và Không Thương Hiệu
Tiếp theo, tôi đã thử một chiếc laptop Clevo 14 inch đơn giản từ Laptop with Linux. Vâng, đó chính là tên trang web mà tôi đã mua chiếc máy tính này. Laptop with Linux cung cấp các máy tính không có bất kỳ nhãn hiệu nào, và đó là điều tôi rất thích – đủ để tôi sẵn lòng mang theo một chiếc laptop mà định nghĩa là “chung chung” nhất.
Laptop Clevo màu đen đặt cạnh xe đạp điện Lectric ebike, cả hai đều có thiết kế tối giản
Star Labs StarLite Mk IV: Chiếc Laptop Gần Đây Nhất
Chiếc StarLite Mk IV nhỏ gọn của Star Labs là lần mua gần đây nhất của tôi. Giống như Purism 13, nó có điểm khác biệt là một chiếc máy được chế tạo riêng theo yêu cầu thay vì được lắp ráp từ các mẫu laptop có sẵn. Tôi đã chọn cài đặt Fedora Linux trên máy này. Đối với tôi, Fedora đã trở thành lựa chọn ưu tiên mới thay cho Ubuntu.
Màn hình laptop Star Labs Star Lite MKIV hiển thị giao diện Fedora Silverblue với hình nền thiên nhiên
Hối Tiếc Hay Hài Lòng Với Lựa Chọn Laptop Linux?
Việc mua một chiếc PC chạy Linux đảm bảo rằng nó sẽ hoạt động tốt với Linux. Ngay cả khi tôi xóa hệ điều hành Linux mặc định, tôi có thể cài đặt một bản phân phối khác gần như chắc chắn rằng nó sẽ hoạt động. Mua một chiếc máy tính được cài sẵn Linux cũng là cách để ủng hộ tài chính cho các công ty đầu tư vào hệ sinh thái Linux.
Tuy nhiên, vì laptop Linux là một thị trường ngách, chúng thường có giá cao hơn. Một chiếc laptop Linux hầu như luôn đắt hơn một chiếc máy tính có cấu hình tương tự từ các thương hiệu đa quốc gia như Dell hoặc ASUS.
Purism Librem 13 là chiếc PC Linux duy nhất mà tôi hối tiếc khi mua. Đây là một chiếc laptop có giá cao hơn cả MacBook Pro, nhưng không thể cạnh tranh về hiệu suất hoặc thời lượng pin. Tôi thích khung kim loại và thiết kế đen bóng của chiếc laptop này, nhưng bản lề của nó đã nứt chỉ trong vòng chưa đầy hai năm (và Purism đã từ chối thay thế, ngay cả khi tôi chịu trả phí). Chỉ sau một năm rưỡi sử dụng một trong những chiếc laptop đắt nhất mà tôi từng mua, tôi đã buộc phải mua một chiếc mới.
Tôi không mua thêm chiếc laptop Librem nào khác, và tôi cũng không mua thêm sản phẩm nào của Purism kể từ đó. Tuy nhiên, tôi đã nhận và sử dụng Librem 5 (một chiếc điện thoại) hàng ngày một thời gian sau đó (mà tôi đã đặt hàng trước nhiều năm trước).
Quyền Riêng Tư Cuối Cùng: Do Lựa Chọn Của Bạn
Những chiếc laptop này giúp cải thiện quyền riêng tư của bạn, nhưng chúng chỉ có thể riêng tư ở mức độ mà những lựa chọn cá nhân của bạn cho phép. Nếu bạn mua một trong những chiếc máy này nhưng ngay lập tức cài đặt Google Chrome và đăng nhập vào tài khoản Google, bạn vẫn đang cung cấp cho Google (và mọi trang web khác) cùng một lượng thông tin như khi bạn là người dùng Windows. Việc mua một chiếc laptop Linux không khiến bạn trở nên vô hình.
Nhưng quyền riêng tư mà Linux mang lại là hữu hình. Bạn có thể cài đặt bất kỳ ứng dụng nào bạn muốn mà không ai có thể ghi lại. Mức độ riêng tư cao đến mức các dự án Linux gặp khó khăn trong việc ước tính số lượng người dùng của họ, vì cả hệ điều hành và ứng dụng đều không yêu cầu tài khoản người dùng và thường không đi kèm với bất kỳ tính năng thu thập dữ liệu (telemetry) nào. Với một chiếc PC Linux, cho đến khi bạn mở trình duyệt web, những gì bạn làm trên máy tính của mình đều là riêng tư.
Kết luận
Việc đầu tư vào một chiếc laptop Linux là một lựa chọn tuyệt vời cho những ai ưu tiên quyền riêng tư và muốn kiểm soát hoàn toàn dữ liệu của mình. Mặc dù có thể phải đánh đổi về chi phí và đôi khi là hiệu năng so với các thương hiệu lớn, nhưng lợi ích về bảo mật thông tin cá nhân mà chúng mang lại là rất đáng giá. Tuy nhiên, hãy nhớ rằng chiếc laptop của bạn chỉ riêng tư khi bạn thực sự quan tâm đến các lựa chọn phần mềm và thói quen sử dụng hàng ngày.
Bạn có kinh nghiệm nào với laptop Linux hay các hệ điều hành tập trung vào quyền riêng tư không? Hãy chia sẻ ý kiến và trải nghiệm của bạn trong phần bình luận bên dưới nhé!
