Các cuộc tấn công ransomware (mã độc tống tiền) thường xuyên chiếm sóng các tiêu đề tin tức, và điều đáng lo ngại nhất là chúng không chỉ nhắm vào các tập đoàn lớn mà còn tấn công cả người dùng cá nhân. Tội phạm mạng không ngừng phát triển các chiến thuật tinh vi, nhưng việc bảo vệ bản thân không nhất thiết phải phức tạp hay tốn kém. Những thủ thuật đơn giản dưới đây có thể giúp bạn giữ an toàn trước mã độc tống tiền, bảo vệ dữ liệu quý giá của mình.
1. Sử Dụng Giải Pháp Diệt Virus Đáng Tin Cậy
Một giải pháp diệt virus (antivirus) đáng tin cậy là lớp phòng thủ đầu tiên của bạn chống lại ransomware. Mặc dù Windows Defender cung cấp khả năng bảo vệ khá tốt, các tùy chọn bên thứ ba từ Bitdefender, Kaspersky hoặc Norton thường cung cấp các lá chắn ransomware nâng cao hơn với khả năng giám sát theo thời gian thực. Điều quan trọng là chọn phần mềm chủ động quét các hành vi tệp đáng ngờ, chứ không chỉ dựa vào các chữ ký phần mềm độc hại đã biết.
Một người đang sử dụng công cụ quét diệt virus trên máy tính, minh họa cho việc bảo vệ hệ thống khỏi mã độc tống tiền.
Quan trọng hơn, hãy luôn cập nhật phần mềm diệt virus của bạn. Mã độc tống tiền phát triển hàng ngày và các định nghĩa virus lỗi thời sẽ khiến bạn dễ bị tổn thương trước các mối đe dọa mới. Hầu hết các chương trình diệt virus đều tự động cập nhật, nhưng hãy kiểm tra kỹ các cài đặt đó. Ngay cả khi bạn đã lỡ tải xuống một loại virus, một phần mềm diệt virus được cập nhật vẫn có thể giúp ngăn chặn thiệt hại trước khi ransomware mã hóa các tệp của bạn.
Mặc dù có những lợi ích này, các lo ngại về hiệu suất không nên khiến bạn từ bỏ việc sử dụng phần mềm diệt virus. Đúng là một số phần mềm bảo mật có thể làm chậm hệ thống, nhưng nếu PC của bạn chạy chậm sau khi cài đặt antivirus, hãy xem hướng dẫn về cách tối ưu hóa hiệu suất máy tính của bạn. Khả năng bảo vệ vượt trội hơn hẳn những tác động nhỏ đến tốc độ, đặc biệt khi ransomware có thể phá hủy mọi thứ bạn đã dày công tạo ra.
Bạn cũng có thể sử dụng các công cụ trực tuyến như VirusTotal để quét các tệp đã tải xuống trước khi mở chúng. Dịch vụ miễn phí này kiểm tra các tệp với nhiều công cụ diệt virus cùng lúc. Hãy đặc biệt cảnh giác với các loại tệp như PDF và tệp nén, vốn thường được sử dụng để ẩn virus. Các tệp thực thi, script và tài liệu có bật macro cũng là những cách thức phổ biến để phân phối ransomware.
2. Thực Hiện Sao Lưu Dữ Liệu Định Kỳ và Ngắt Kết Nối
Việc tạo bản sao lưu dữ liệu định kỳ có vẻ tẻ nhạt, nhưng đó là “bảo hiểm” tốt nhất của bạn chống lại ransomware. Quy tắc 3-2-1 vẫn là tiêu chuẩn vàng: giữ ba bản sao dữ liệu quan trọng của bạn, lưu trữ chúng trên hai loại phương tiện khác nhau và giữ một bản sao ở vị trí khác. Chiến lược này giúp bạn có các bản sao sạch để khôi phục, ngay cả khi ransomware tấn công.
Hình ảnh một người dùng laptop với các biểu tượng sao lưu dữ liệu, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc sao lưu để chống lại ransomware.
Phần “ngắt kết nối” là bắt buộc—ransomware không thể mã hóa những gì nó không thể tiếp cận. Do đó, bạn phải rút ổ cứng ngoài sau khi quá trình sao lưu hoàn tất. Lưu trữ đám mây hoạt động tốt cho các bản sao lưu ngoài trang web, nhưng hãy cân nhắc sử dụng các dịch vụ có tính năng “phiên bản hóa” (versioning) để có thể khôi phục từ ransomware có thể mã hóa các tệp đã tải lên. May mắn thay, có những cách đơn giản để sao lưu dữ liệu của bạn một cách an toàn mà không tốn kém.
Tự động hóa giúp việc duy trì sao lưu trở nên dễ dàng hơn. Bạn nên thiết lập lịch sao lưu để sao lưu toàn bộ cuộc sống kỹ thuật số của mình mà không cần phải suy nghĩ. Windows File History, Time Machine cho Mac, hoặc các giải pháp bên thứ ba khác có thể tự động xử lý việc này.
Đừng chỉ sao lưu, hãy kiểm tra nó. Các bài kiểm tra khôi phục định kỳ đảm bảo rằng bản sao lưu của bạn thực sự hoạt động khi bạn cần chúng nhất.
3. Cẩn Trọng Với Tệp Đính Kèm và Liên Kết Trong Email
Email là một trong những phương thức phân phối ransomware yêu thích, và tội phạm mạng rất sáng tạo với các chiến thuật của chúng. Hóa đơn khẩn cấp hoặc thông báo vận chuyển từ một địa chỉ email lạ có thể là một cuộc tấn công được ngụy trang khéo léo. Luôn xác minh địa chỉ người gửi một cách cẩn thận. Di chuột qua địa chỉ email và liên kết thường tiết lộ các tên miền đáng ngờ không khớp với người gửi được cho là.
Trước khi nhấp vào bất kỳ liên kết nào hoặc tải xuống tệp đính kèm, hãy tạm dừng và suy nghĩ kỹ. Các công ty hợp pháp hiếm khi gửi tệp đính kèm không mong đợi hoặc yêu cầu hành động ngay lập tức thông qua liên kết email. Khi nghi ngờ, hãy liên hệ với người gửi qua một kênh khác để xác minh. Bạn cũng có thể chặn các email lừa đảo (phishing) khỏi hộp thư đến của mình bằng cách sử dụng các bộ lọc email và tính năng bảo mật tích hợp sẵn.
Sự thận trọng tương tự áp dụng cho việc tải xuống phần mềm. Ransomware thường ẩn trong các chương trình lậu, vì vậy đừng tải xuống phần mềm bẻ khóa—phiên bản “miễn phí” có thể khiến bạn mất toàn bộ dữ liệu. Hãy bám vào các nguồn chính thức và nhà phát hành đã được xác minh. Nếu một tệp đính kèm email có vẻ đáng ngờ dù chỉ một chút, hãy xóa nó. Thà an toàn còn hơn bị mã hóa.
4. Áp Dụng Xác Thực Mạnh Mẽ Cho Mọi Tài Khoản
Xác thực mạnh mẽ có thể là một rào cản tốt chống lại các cuộc tấn công ransomware bắt đầu bằng việc tài khoản bị xâm nhập. Sử dụng mật khẩu độc đáo, phức tạp cho mỗi dịch vụ ngăn chặn kẻ tấn công chuyển đổi giữa các tài khoản nếu một tài khoản bị lộ. Trình quản lý mật khẩu giúp việc này dễ quản lý, vì chúng tạo và lưu trữ các thông tin đăng nhập mạnh mẽ.
Người đàn ông nhập mã xác thực hai yếu tố (2FA) trên điện thoại thông minh, tăng cường bảo mật tài khoản.
Xác thực hai yếu tố (2FA) bổ sung một lớp bảo vệ cần thiết, nhưng không phải tất cả các phương pháp đều như nhau. Mặc dù bất kỳ 2FA nào cũng tốt hơn không, việc dựa vào 2FA qua SMS có thể rủi ro do các cuộc tấn công đánh tráo SIM.
Các ứng dụng xác thực như Google Authenticator hoặc Authy cung cấp các lựa chọn thay thế an toàn hơn, và khóa bảo mật phần cứng cung cấp khả năng phòng thủ mạnh nhất chống lại các nỗ lực chiếm đoạt tài khoản.
Quan trọng không kém, đừng quên các tùy chọn khôi phục. Bạn nên bảo vệ các mã sao lưu và email khôi phục của mình với sự cảnh giác tương tự như tài khoản chính của bạn. Các nhà điều hành ransomware thường nhắm mục tiêu vào các tài khoản email trước, sau đó sử dụng chúng để đặt lại mật khẩu và giành quyền truy cập rộng hơn. Kiểm tra bảo mật định kỳ để xem xét các phiên hoạt động và ứng dụng được kết nối giúp phát hiện sớm việc truy cập trái phép.
5. Phân Đoạn Mạng Để Hạn Chế Lây Lan Tấn Công
Phân đoạn mạng (network segmentation) có vẻ kỹ thuật, nhưng đơn giản là chia mạng của bạn thành các vùng riêng biệt. Hãy nghĩ về nó như việc tạo các ngăn—nếu ransomware lây nhiễm vào một khu vực, nó không thể dễ dàng lây lan sang các khu vực khác. Chiến lược ngăn chặn này hạn chế đáng kể thiệt hại, đặc biệt là trong các mạng gia đình với nhiều thiết bị.
Phân đoạn mạng cơ bản bắt đầu với mạng khách (guest networks). Hầu hết các bộ định tuyến hiện đại đều cung cấp tính năng này, cho phép tạo các mạng biệt lập cho khách truy cập hoặc các thiết bị ít tin cậy hơn. Đặt các thiết bị nhà thông minh, camera an ninh và thiết bị IoT trên các mạng riêng biệt với máy tính và điện thoại của bạn. Bằng cách này, một bóng đèn thông minh bị xâm nhập không thể cung cấp quyền truy cập vào máy tính xách tay làm việc của bạn.
Để bảo vệ mạnh mẽ hơn, hãy cân nhắc sử dụng VLANs (Mạng cục bộ ảo) để phân đoạn mạng gia đình của bạn. Mặc dù phức tạp hơn một chút, VLANs tạo ra các phân đoạn mạng thực sự biệt lập. Bạn có thể tách biệt các thiết bị làm việc, PC và hệ thống giải trí. Một số bộ định tuyến nâng cao và bộ chuyển mạch được quản lý (managed switches) hỗ trợ tính năng này mà không yêu cầu thiết bị cấp doanh nghiệp.
Phân đoạn hoạt động tốt nhất khi được kết hợp với mật khẩu mạnh cho mỗi phân đoạn mạng. Thay đổi thông tin đăng nhập bộ định tuyến mặc định, sử dụng mã hóa WPA3 khi có sẵn và thường xuyên cập nhật firmware bộ định tuyến. Các lớp bảo vệ này khiến ransomware khó di chuyển ngang hơn nhiều.
6. Vô Hiệu Hóa Các Tính Năng và Dịch Vụ Không Cần Thiết
Mỗi dịch vụ không cần thiết chạy trên máy tính của bạn đều đại diện cho một điểm vào tiềm năng cho ransomware. Càng nhiều tính năng bạn bật, bề mặt tấn công của bạn càng lớn. Giảm bề mặt này bằng cách vô hiệu hóa các dịch vụ không sử dụng sẽ giảm các lỗ hổng mà ransomware có thể khai thác để giành quyền truy cập ban đầu.
Tùy chọn nền tảng máy ảo trong tính năng Windows, minh họa việc vô hiệu hóa các dịch vụ không cần thiết để giảm thiểu rủi ro tấn công.
Giao thức Máy tính Từ xa (RDP) là một mục tiêu chính cho các cuộc tấn công ransomware. Hãy tắt nó hoàn toàn trừ khi bạn thực sự cần truy cập từ xa. Các dịch vụ chia sẻ tệp và máy in cũng tiềm ẩn rủi ro khi để mở không cần thiết. Tắt tính năng khám phá mạng và chia sẻ thư mục công khai nếu bạn không tích cực sử dụng chúng, vì các tính năng này thường được bật theo mặc định.
Windows đi kèm với nhiều chương trình Windows không cần thiết có thể tạo ra các lỗ hổng bảo mật. Các dịch vụ như Windows Script Host, PowerShell remoting và SMBv1 thường xuyên bị ransomware khai thác. Vô hiệu hóa chúng thông qua Windows Features hoặc Group Policy trừ khi công việc của bạn yêu cầu.
Kiểm tra định kỳ giúp duy trì bảo mật bằng cách giữ cho hệ thống tinh gọn. Kiểm tra các chương trình khởi động, dịch vụ nền và tiện ích mở rộng trình duyệt định kỳ. Xóa bất cứ thứ gì bạn không nhận ra hoặc không sử dụng. Nguyên tắc rất đơn giản: tắt nó đi nếu bạn không cần nó. Một hệ thống tối giản sẽ ít cơ hội hơn cho ransomware để thiết lập chỗ đứng.
Phòng chống ransomware đòi hỏi một cách tiếp cận đa tầng, kết hợp phần mềm bảo mật mạnh mẽ, thói quen sao lưu cẩn thận và sự cảnh giác cao độ trong các hoạt động trực tuyến hàng ngày. Bằng cách tuân thủ các thủ thuật đơn giản nhưng hiệu quả này, bạn có thể giảm đáng kể rủi ro trở thành nạn nhân của mã độc tống tiền, bảo vệ an toàn cho dữ liệu cá nhân và doanh nghiệp. Hãy chủ động bảo vệ dữ liệu của bạn ngay hôm nay!
