Nghe sách nói (audiobook) là một phương pháp tuyệt vời để tận dụng thời gian chết, giúp chúng ta đa nhiệm hiệu quả, chẳng hạn như khi đi bộ, tập thể dục, hay làm các công việc nhàm chán. Tuy nhiên, một thách thức lớn mà nhiều người gặp phải là khó ghi nhớ phần lớn nội dung đã nghe, khác hẳn với việc đọc sách giấy. Với vai trò là một chuyên gia công nghệ và biên tập viên tại Thuthuatonline.net, tôi đã thử nghiệm nhiều phương pháp và tìm ra những cách đơn giản nhưng hiệu quả để cải thiện khả năng ghi nhớ sách nói, biến việc nghe thụ động thành một trải nghiệm học tập chủ động và sâu sắc hơn.
1. Lựa Chọn Sách Nói Phù Hợp Để Nâng Cao Khả Năng Ghi Nhớ
Không phải tất cả sách nói đều được tạo ra như nhau về mặt học tập và ghi nhớ. Ban đầu, tôi thường chọn sách ngẫu nhiên hoặc dựa trên mức độ phổ biến, điều này thường dẫn đến sự thất vọng. Một số người kể chuyện nói quá nhanh hoặc bằng giọng điệu đơn điệu, trong khi cấu trúc nội dung của một số cuốn lại rời rạc, khiến việc theo dõi các điểm chính trở nên khó khăn.
Việc lựa chọn đúng sách nói đã thay đổi hoàn toàn trải nghiệm của tôi. Tôi bắt đầu chọn những cuốn hồi ký hoặc tự truyện khi thực hiện các công việc nhàm chán. Ví dụ, cuốn “Educated” của Tara Westover là một tác phẩm yêu thích. Những cuốn sách nói được chia thành các chương ngắn, rõ ràng sẽ hoạt động tốt nhất cho việc nghe thụ động. Chúng cho phép tôi tạm dừng, suy ngẫm và tiêu hóa nội dung từng chút một.
Vì tôi sử dụng Audible cho hầu hết các sách nói của mình, tính năng nghe thử mẫu rất hữu ích để kiểm tra giọng đọc và tốc độ phù hợp với mình hay không. Việc đọc các đánh giá của người dùng trên các trang web đánh giá sách uy tín cũng cung cấp thông tin quý giá về nội dung. Đặc biệt, hãy tìm các đánh giá cụ thể về phiên bản “sách nói” vì trải nghiệm có thể khác hoàn toàn giữa các định dạng.
Xem trước sách nói trên ứng dụng Audible để đánh giá giọng đọc và tốc độ
Chọn đúng sách nói trong đúng tình huống sẽ giúp não bộ của bạn sẵn sàng tiếp thu và ghi nhớ nhiều hơn. Hãy liên hệ những cuốn sách chuyên sâu về kiến thức với một hoạt động tương tự. Chẳng hạn, tôi từng nghe cuốn “Born to Run” trong khi chạy bộ và cảm thấy mình tiếp thu được nhiều hơn từ cuốn sách.
2. Tối Ưu Tốc Độ Nghe và Sử Dụng Tính Năng Tua Lại Thông Minh
Tôi từng nghĩ rằng việc tăng tốc độ sách nói lên 1.5x – 2x là cách nhanh nhất để hoàn thành một cuốn sách. Tuy nhiên, thực tế là tôi thường bỏ lỡ các chi tiết quan trọng hoặc phải tua lại nhiều lần. Việc lặp đi lặp lại đó trở nên khó chịu và làm gián đoạn luồng nghe của tôi.
Điều chỉnh tốc độ phát lại dựa trên nội dung đã giúp ích rất nhiều. Với các chủ đề dễ hiểu, quen thuộc, tôi tăng tốc độ lên một chút – khoảng 1.25x – để duy trì động lực. Nhưng đối với những ý tưởng phức tạp hoặc mới mẻ, việc giảm tốc độ xuống 0.75x hoặc thậm chí tốc độ bình thường sẽ cho não bộ của tôi thời gian để xử lý thông tin.
Khi tôi nghe thấy điều gì đó thú vị hoặc một đoạn nội dung dày đặc thông tin, tôi sẽ tạm dừng và phát lại ngay lập tức. Sự củng cố này giúp tôi nắm bắt những sắc thái mà mình đã bỏ lỡ lần đầu tiên. Hãy để nội dung dẫn dắt tốc độ của bạn. Đôi khi, điều đó có nghĩa là phải giảm tốc độ hoặc tua lại một phần hoặc một chương cụ thể nhiều hơn bạn muốn. Nhưng lợi ích là bạn có thể ghi nhớ những bài học chính tốt hơn.
Điều chỉnh tốc độ phát sách nói trên ứng dụng để dễ dàng ghi nhớ nội dung phức tạp
3. Ghi Chú Hoặc Đánh Dấu Trực Tiếp Trong Quá Trình Nghe
Nghe thụ động chính là thủ phạm khiến khả năng ghi nhớ của tôi kém. Tôi bắt đầu thử nghiệm việc ghi chú, và nó đã tạo ra sự khác biệt lớn. Việc ghi lại ý tưởng, trích dẫn hoặc câu hỏi giúp tôi duy trì sự tương tác chủ động. Ngay cả những ghi chú đơn giản với các từ khóa cũng buộc tôi phải xử lý những gì mình đang nghe thay vì để nó trôi qua một cách vô thức.
Hãy giữ việc này đơn giản nhất có thể. Tôi sử dụng Google Keep hoặc Apple Notes. Tôi đặc biệt thích Apple Notes vì các tính năng ghi chú nhanh của nó. Apple Notes cho phép bạn đọc ghi chú bằng giọng nói và tự động chuyển ngữ, điều này rất tiện lợi khi nghe sách nói mà không cần dùng tay nhiều.
Ứng dụng Audible cũng hỗ trợ tính năng “Clips” (đoạn cắt) và “Bookmarks” (đánh dấu) hay còn gọi là highlight. Các ứng dụng sách nói khác cũng có tính năng cơ bản này. Tôi sử dụng chúng để “cắt” những đoạn yêu thích, ghi chú của riêng mình hoặc chỉ đơn giản là đánh dấu các phần quan trọng. Sau này, tôi có thể xem lại những điểm nổi bật và ghi chú đã lưu mà không cần phải nghe lại toàn bộ cuốn sách.
Ghi lại các đoạn clip hoặc đánh dấu quan trọng trong ứng dụng Audible khi nghe sách nói
Nếu việc viết hoặc đánh dấu không thể thực hiện được trong khi nghe, hãy tạm dừng ở cuối mỗi chương để tóm tắt các điểm chính bằng ứng dụng Ghi âm giọng nói (Voice Memo) trên iPhone hoặc ứng dụng Ghi âm (Recorder) trên Android. Có rất nhiều ứng dụng nhật ký giọng nói cũng khả dụng.
4. Kết Hợp Sách Nói Với Tóm Tắt Trực Quan Hoặc Viết
Một số ý tưởng quá phức tạp hoặc trừu tượng, và chỉ riêng lời nói thôi thì không thể ghi nhớ được lâu dài.
Việc tạo ra các tóm tắt trực quan hoặc viết giúp lấp đầy khoảng trống đó. Sau khi hoàn thành một chương hoặc một buổi nghe, tôi dành 5-10 phút để tạo một sơ đồ tư duy (mind map) hoặc dàn ý đơn giản. Điều này giúp tôi nhìn thấy mối liên hệ giữa các khái niệm và nắm bắt được bức tranh tổng thể.
Tôi đã thử nghiệm với Freeform trên iPhone/iPad để ghi chú trực quan phong phú.
Tóm tắt trực quan không cần phải là một tác phẩm nghệ thuật hoàn hảo. Bạn có thể sử dụng các ô và mũi tên trên giấy hoặc dùng các công cụ kỹ thuật số như Google Docs hay các ứng dụng sơ đồ tư duy miễn phí. Hành động sắp xếp suy nghĩ bằng tay một cách trực quan sẽ tạo ra các móc nối trí nhớ mạnh mẽ hơn.
Nếu các bản tóm tắt viết hoạt động hiệu quả với bạn, hãy ghi lại các điểm chính bằng từ ngữ của riêng bạn. Chỉ cần chuyển đổi âm thanh thành văn bản cũng có thể làm sâu sắc thêm sự hiểu biết. Tất nhiên, hãy lên lịch xem lại ghi chú của bạn thường xuyên nếu bạn muốn thực sự chủ động.
Sử dụng ứng dụng Freeform trên iPhone/iPad để tạo ghi chú trực quan và sơ đồ tư duy cho sách nói
Nhiều nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng việc kết hợp nghe với viết hoặc hình ảnh sẽ kích hoạt nhiều phần khác nhau của não bộ, giúp việc nhớ lại dễ dàng và đáng tin cậy hơn sau này.
5. Lập Kế Hoạch Hành Động Ngay Sau Khi Nghe
Một lý do lớn khiến tôi gặp khó khăn trong việc ghi nhớ là tôi không bao giờ áp dụng những gì mình đã học. Tôi thường chuyển sang cuốn sách tiếp theo, và kiến thức vẫn chỉ là trừu tượng, không liên quan đến cuộc sống hàng ngày của tôi.
Bây giờ, tôi luôn cố gắng tạo một kế hoạch hành động ngay sau khi nghe xong. Điều này có thể đơn giản là ghi lại một hoặc hai điều để thử dựa trên lời khuyên của sách nói.
Ví dụ, nếu tôi nghe một cuốn sách về năng suất, tôi sẽ chọn một thói quen mới để thử vào tuần tới. Hoặc nếu đó là về sức khỏe, tôi sẽ đặt một mục tiêu nhỏ như uống nhiều nước hơn mỗi ngày.
Ngày nay, nhờ có Trí tuệ Nhân tạo (AI), chúng ta có thể yêu cầu chúng tạo ra các bước hành động chi tiết.
Có một kế hoạch cụ thể sẽ kết nối các bài học với thực tế của tôi. Nó mang lại cho tôi động lực để ghi nhớ và sử dụng các ý tưởng. Và việc thực hiện hành động sẽ củng cố việc học thông qua thực hành.
Thông thường, tôi sẽ trì hoãn việc bắt đầu một cuốn sách mới cùng thể loại. Nếu không có bước này, sách nói đơn giản chỉ trở thành một phần của sự quá tải thông tin.
Sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để hỗ trợ lập kế hoạch hành động từ những kiến thức học được từ sách nói
Nếu có thể, hãy tìm một người mà bạn có thể dạy lại những bài học từ cuốn sách. Việc giảng dạy sẽ củng cố kiến thức nền tảng của bạn, và người học cũng sẽ được hưởng lợi. Nếu bạn không tìm được ai, bạn có thể biến ChatGPT thành gia sư và trở thành một học sinh.
Việc ghi nhớ sách nói là vấn đề của sự chủ động và có chủ đích trong quá trình nghe. Nó bắt đầu từ việc lựa chọn đúng cuốn sách, sau đó là ghi chú để tạo tiền đề cho việc ghi nhớ tốt hơn. Xen kẽ đó, việc bổ sung các tóm tắt trực quan và tạo kế hoạch hành động sẽ giúp sách nói “in sâu” vào bộ nhớ của bạn. Hãy bắt đầu áp dụng ngay để biến mỗi buổi nghe sách nói thành một cơ hội học tập hiệu quả trên hành trình khám phá tri thức của bạn!
